Vizantijski svet

Jovan Zlatousti, veliki crkveni otac i carigradski prvosveštenik na razmeđu IV i V veka, preporučivao je roditeljima da brinu o hrišćanskom vaspitanju svoje dece: da ih upoznaju sa dogmatskim postavkama, moralnim principima, normama ponašanja i biblijskom istorijom.

O čuvenoj patrijaršijskoj akademiji uglavnom se može govoriti tek od kraja XI stoleća. U njoj se tumačila Biblija i učila retorika, ali i pojedine svetovne nauke: aritmetika, geometrija, muzika, astronomija, medicina, filozofija.

ni su se pribojavali preteranog ushićenja filozofijom, koje je, po njihovom mišljenju, moglo da vodi u jeres, ali su i priznavali značaj filozofskog obrazovanja za buduće poslenike u crkvi. Jednostavnije rečeno, antičko nasleđe delili su na „prihvatljivo“ i „neprihvatljivo“. Kako pronicljivo i živopisno primećuje filozof Mihailo Psel, prvo su „primali kao hranu“, a drugo „ispljuvavali kao otrov“.

Dobro je poznato da su carevi Konstantin Veliki i Valerije Licinije 313. godine objavili tzv. Milanski edikt

U najneobičnije monahe ubrajali su se tzv. stiliti, odnosno stolbnici (stolpnici). Reč je o hrišćanskim svetiteljima koji su živeli na usamljenim mestima, nekom uzvišenju ili stubu (stolp – na staroslovenskom; stilos – na grčkom).

Osim manastira, postoje i drugi vidovi monaških zajednica. To su skit – zajednica koja može da ima veliki broj monaha, ali nema status manastira, zatim metoh – manastirsko imanje na kojem žive monasi i staraju se o njegovom održavanju, i ćelija – koja obuhvata mali broj monaha (dva, tri, četiri). Hilandar, na primer, ima ćeliju Svetoga Save, gde je uglavnom jedan monah ili su najviše dva monaha.

Ipak, u Vizantiji je broj kaluđerica bio neuporedivo manji od broja kaluđera. Jedno istraživanje sprovedeno na ograničenom uzorku i samo za dva poslednja stoleća vizantijske istorije pokazuje da je među onima koji su se odrekli svetovnog bivstovanja bilo svega 4% žena.

Od najstarijih vremena do danas u manastirima su bila prisutna dva različita oblika monaškog života. Postoji tzv. kinovija, iliti opštežiće, kada monasi žive potpuno zajedno, mole se zajedno, rade zajedno, obeduju zajedno, a jedino spavaju svaki u svojoj keliji. Međutim, postoje i manastiri u kojima duhovnici upražnjavaju tzv. idioritmiju (sopstveni ritam), koja predviđa da monah sve radi sam.

Svi monasi u Vizantijskom carstvu činili su bratstvo Svetog Vasilija (po Vasiliju Velikom), ali je važno upozoriti da u Vizantiji, za razliku od zapadne Evrope, nisu postojali monaški redovi.

Kolevka monaštva bio je Egipat, odnosno poznate egipatske pustinje kao što su Tivejska pustinja, Pispir, Nitrijska pustinja. Odatle se ideja monaštva prelila na Sinajsko poluostrvo, gde je sve do arabljanskog osvajanja bilo mnogo monaha (mada i danas tamo postoji znameniti Manastir Svete Katarine).